7. ธมฺมกถาวณฺณนา

[887-888] รูปสภาโว รูปฏฺโฐติ อาห ‘‘รูปฏฺโฐ นาม โกจิ รูปโต อญฺโญ นตฺถี’’ติฯ ยํ ปน ยโต อญฺญํ, น ตํ ตํสภาวนฺติ อาห ‘‘รูปฏฺฐโต อญฺญํ รูปญฺจ น โหตี’’ติ, รูปเมว น โหตีติ อตฺโถฯ เอเตน พฺยติเรกโต ตมตฺถํ สาเธติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา รูปโต อญฺโญ รูปฏฺโฐ นตฺถิ, รูปฏฺฐโต จ อญฺญํ รูปํ, ตสฺมา รูปํ รูปเมว รูปสภาวเมวาติ เอว-กาเรน นิวตฺติตํ ทสฺเสติ ‘‘น เวทนาทิสภาว’’นฺติฯ อธิปฺปาเยนาติ รูปรูปฏฺฐานํ อนญฺญตฺตาธิปฺปาเยนฯ อญฺญถาติ เตสํ อญฺญตฺเต รูปฏฺเฐน นิยเมน รูปํ นิยตนฺติ วตฺตพฺพนฺติ โยชนาฯ ทสฺสิโตเยว โหติ อตฺถโต อาปนฺนตฺตาฯ น หิ อภินฺเน วตฺถุสฺมิํ ปริยายนฺตรเภทํ กโรติฯ อญฺญตฺตนฺติ รูปสภาวานํ รูปรูปฏฺฐานญฺจฯ สสามินิทฺเทสสิทฺธาเภทา ‘‘สิลาปุตฺตกสฺส สรีร’’นฺติ วิย, กปฺปนามตฺตโต จายํ เภโท, น ปรมตฺถโตติ อาห ‘‘คเหตฺวา วิย ปวตฺโต’’ติฯ เวทนาทีหิ นานตฺตเมวาติ เวทนาทีหิ อญฺญตฺตเมวฯ โส สภาโวติ โส รูปสภาโวฯ นานตฺตสญฺญาปนตฺถนฺติ รูปสฺส สภาโว, น เวทนาทีนนฺติ เอวํ เภทสฺส ญาปนตฺถํฯ ตญฺจ วจนนฺติ ‘‘รูปํ รูปฏฺเฐน น นิยต’’นฺติ วจนํฯ วุตฺตปฺปกาเรนาติ ‘‘รูปฏฺฐโต อญฺญสฺส รูปสฺส อภาวา’’ติอาทินา วุตฺตากาเรนฯ ยทิ สโทสํ, อถ กสฺมา ปฏิชานาตีติ โยชนาฯ

วุตฺตเมว การณนฺติ ‘‘รูปํ รูปเมว, น เวทนาทิสภาว’’นฺติ เอวํ วุตฺตเมว ยุตฺติํฯ ปเรน โจทิตนฺติ ‘‘น วตฺตพฺพํ รูปํ รูปฏฺเฐน นิยต’’นฺติอาทินา ปรวาทิโน โจทนํ สนฺธายาหฯ ตเมว การณํ ทสฺเสตฺวาติ ตเมว ยถาวุตฺตํ ยุตฺติํ ‘‘เอตฺถ หี’’ติอาทินา ทสฺเสตฺวาฯ โจทนํ นิวตฺเตตีติ ‘‘อถ กสฺมา ปฏิชานาตี’’ติ วุตฺตํ โจทนํ นิวตฺเตติฯ ยมตฺถํ สนฺธาย ‘‘อิโต อญฺญถา’’ติ วุตฺตํ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘รูปาที’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ธมฺมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกวีสติมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

22. พาวีสติมวคฺโค

2. กุสลจิตฺตกถาวณฺณนา

[894-895] ปุริมชวนกฺขเณติ ปรินิพฺพานจิตฺตโต อนนฺตราตีตปุริมชวนวารกฺขเณฯ

กุสลจิตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อาเนญฺชกถาวณฺณนา

[896] เหตุสรูปารมฺมณสมฺปยุตฺตธมฺมารมฺมณาทิโต ภวงฺคสทิสตฺตา จุติจิตฺตํ ‘‘ภวงฺคจิตฺต’’นฺติ อาหฯ

อาเนญฺชกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-7. ติสฺโสปิกถาวณฺณนา

[898-900] อรหตฺตปฺปตฺติปิ คพฺเภเยว อตฺถีติ มญฺญติฯ สตฺตวสฺสิกา หิ โสปากสามเณราทโย อรหตฺตํ ปตฺตาฯ สตฺตวสฺสิโกปิ คพฺโภ อตฺถีติ ปรวาทิโน อธิปฺปาโยฯ อากาเสน คจฺฉนฺโต วิย สุปินํ อากาสสุปินํฯ ตํ อภิญฺญานิพฺพตฺตํ มญฺญตีติ นิทสฺสนํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อากาสคมนาทิอภิญฺญา วิยา’’ติฯ เหฏฺฐิมานํ จตุนฺนํ วา มคฺคานํ อธิคเมน ธมฺมาภิสมโย อคฺคผลาธิคเมน อรหตฺตปฺปตฺติ จ สุปิเน อตฺถีติ มญฺญตีติ โยชนาฯ

ติสฺโสปิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อาเสวนปจฺจยกถาวณฺณนา

[903-905] พีชํ จตุมธุรภาวํ น คณฺหาตีติ อิทํ สกสมยวเสน วุตฺตํ, ปรสมเย ปน รูปธมฺมาปิ อรูปธมฺเมหิ สมานกฺขณา เอว อิจฺฉิตาฯ เตเนวาห ‘‘สพฺเพ ธมฺมา ขณิกา’’ติฯ ขณิกตฺเตปิ วา อเจตเนสุปิ อนินฺทฺริยพทฺธรูเปสุ ภาวนาวิเสโส ลพฺภติ, กิมงฺคํ ปน สเจตเนสูติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา พีชํ จตุมธุรภาวํ น คณฺหาตี’’ติ นิทสฺสนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อาเสเวนฺโต นาม โกจิ ธมฺโม นตฺถิ อิตฺตรตาย อนวฏฺฐานโตติ อธิปฺปาโยฯ อิตฺตรขณตาย เอว ปน อาเสวนํ ลพฺภติฯ กุสลาทิภาเวน หิ อตฺตสทิสสฺส ปโยเคน กรณียสฺส ปุนปฺปุนํ กรณปฺปวตฺตนํ อตฺตสทิสตาปาทนํ วาสนํ วา อาเสวนํ ปุเร ปริจิตคนฺโถ วิย ปจฺฉิมสฺสาติฯ

อาเสวนปจฺจยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ขณิกกถาวณฺณนา

[906-907] ปถวิยาทิรูเปสูติ อเนกกลาปสมุทายภูเตสุ สสมฺภารปถวีอาทิรูเปสุฯ ตตฺถ หิ เกสุจิ ปุริมุปฺปนฺเนสุ ฐิเตสุ เกสญฺจิ ตทญฺเญสํ อุปฺปาโท, ตโต ปุริมนฺตรุปฺปนฺนานํ เกสญฺจิ นิโรโธ โหติ เอเกกกลาปรูเปสุ สมานุปฺปาทนิโรธตฺตา เตสํฯ เอวํ ปติฏฺฐานนฺติ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน อสมานุปฺปาทนิโรเธน ปพนฺเธน ปติฏฺฐานปวตฺตีติ อตฺโถฯ สา ปนายํ ยถาวุตฺตา ปวตฺติ กสฺมา รูปสนฺตติยา เอวาติ อาห ‘‘น หิ รูปาน’’นฺติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ยทิ สพฺเพ สงฺขตธมฺมา สมานกฺขณา, ตถา สติ อรูปสนฺตติยา วิย รูปสนฺตติยาปิ อนนฺตราทิปจฺจเยน วิธินา ปวตฺติ สิยา, น เจตํ อตฺถิฯ ยทิ สิยา, จิตฺตกฺขเณ จิตฺตกฺขเณ ปถวีอาทีนํ อุปฺปาทนิโรเธหิ ภวิตพฺพนฺติฯ

ขณิกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

พาวีสติมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

23. เตวีสติมวคฺโค

1. เอกาธิปฺปายกถาวณฺณนา

[908] เอก-สทฺโท อญฺญตฺโถปิ โหติ ‘‘อิตฺเถเก อภิวทนฺตี’’ติอาทีสุ วิย, อญฺญตฺตญฺเจตฺถ ราคาธิปฺปายโต เวทิตพฺพํ, ปุถุชฺชนสฺส ปน สฉนฺทราคปริโภคภาวโต อาห ‘‘ราคาธิปฺปายโต อญฺญาธิปฺปาโยวาติ วุตฺตํ โหตี’’ติฯ โก ปน โส อญฺญาธิปฺปาโยติ? กรุณาธิปฺปาโยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กรุณาธิปฺปาเยน เอกาธิปฺปาโย’’ติฯ อยญฺจ นโย อิตฺถิยา ชีวิตรกฺขณตฺถํ การุญฺเญน มโนรถํ ปูเรนฺตสฺส โพธิสตฺตสฺส สํวรวินาโส น โหตีติ เอวํวาทินํ ปรวาทิํ สนฺธาย วุตฺโต, ปณิธานาธิปฺปายวาทินํ ปน สนฺธาย ‘‘เอโก อธิปฺปาโยติ เอตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปุตฺตมุขทสฺสนาธิปฺปาโยปิ เอตฺเถว สงฺคหํ คโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอกโตภาเวติ สหภาเวฯ

เอกาธิปฺปายกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-7. อิสฺสริยกามการิกากถาวณฺณนา

[910-914] อิสฺสริเยนาติ จิตฺติสฺสริเยน, น เจโตวสิภาเวนาติ อตฺโถฯ กามการิกํ ยถิจฺฉิตนิปฺผาทนํฯ อิสฺสริยกามการิกาเหตูติ อิสฺสริยกามการิภาวนิมิตฺตํ, ตสฺส นิพฺพตฺตนตฺถนฺติ อตฺโถฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา กรียตีติ มิจฺฉาภินิเวเสเนว ยา กาจิ ทุกฺกรการิกา กรียตีติ อตฺโถฯ

อิสฺสริยกามการิกากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปติรูปกถาวณฺณนา

[915-916] เมตฺตาทโย วิยาติ ยถา เมตฺตา กรุณา มุทิตา จ สิเนหสภาวาปิ อรญฺชนสภาวตฺตา อสํกิลิฏฺฐตฺตา จ น ราโค, เอวํ ราคปติรูปโก โกจิ ธมฺโม นตฺถิ ฐเปตฺวา เมตฺตาทโย, อญฺญจิตฺตสฺส สินิยฺหนากาโร ราคสฺเสว ปวตฺติอากาโรติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘ราคเมว คณฺหาตี’’ติฯ เอวํ โทเสปีติ เอตฺถ อิสฺสาทโย วิย น โทโส โทสปติรูปโก โกจิ อตฺถีติ โทสเมว คณฺหาตีติ โยเชตพฺพํฯ ฐเปตฺวา หิ อิสฺสาทโย อญฺญจิตฺตสฺส ทุสฺสนากาโร โทสสฺเสว ปวตฺติอากาโรติฯ

ปติรูปกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ